انواع برنامه ریزی آموزشی و فرایندهای برنامه ریزی آموزشی

مقدمه

در علم مدیرت«برنامه ریزی به عنوان یک نگرش و یک راه زندگی است که متضمن تعهد به مبنای اندیشه، تفکر آینده نگر و عزم راسخ به برنامه ریزی منظم و مداوم می باشد» بنابراین مدیریت و برنامه ریزی به هیچ وجه قابل انفکاک نبوده،در هر کاری بدون برنامه ریزی تحقق اهداف ناممکن و یا با مشکلات متعددی روبرو خواهد شد.

برنامه ریزی شبیه پرتغال است که در بحث نظریات مختلف مربوط به جهان بکار می رود. می توان آن را به شکل های مختلفی برید که هرکدام نظر متفاوتی را بیان می کنند.تعیین مراحل برنامه ریزی برش دادن آن به شکل مشخصی است.(ایکاف،ص 87)

اهمیت بحث:

از آنجایکه برنامه ریزی در آموزش و پرورش و انواع آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.اکنون در این بحث به بیان انواع برنامه ریزی آموزشی وفرایند برنامه ریزی خواهیم پرداخت.

سوأل:1-طبقه بندی برنامه ریزی آموزشی ازدیدگاه های محتلف ضرورت دارد؟2- فرایندبرنامه ریزی آموزشی از ازدیدگاه های محتلف کدامند

برنامه ریزی آموزشی را از چند دیدگاه طبقه بندی می کنند:(خلیلی شورینی،1381)

1- به اعتبار زمان و طول مدت(کوتاه مدت- میان مدت- بلند مدت)

2- به اعتبار شیوه اداری نظام آموزش و پرورش(متمرکز –نیمه متمرکز –نامتمرکز).

3- به اعتبار جامعیت یا محدودیت برنامه ریزی(غیر جامع /جامع /بخشی/پروژه ای)

4- به اعتبار رشد کیفی.

5- برنامه ریزی آموزشی از نظر اهمیت دادن به توسعه کمی.

6- توجه به هماهنگی کمی و کیفی.

7- به اعتبار ارتباط و ادغام در برنامه توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور

8- به اعتبار ثابت یا موقت بودن برنامه ها.

9- برنامه های راهبردی(استراتژیک یا جامع)و تاکتیکی- عملیاتی

انواع برنامه ریزی از دیدگاه فلسفی:

الف)برنامه ریزی براساس مکانیسم بازار:اقتصاد دانهای کلاسیک و نئوکلاسیک معتقد بودند که دست نامرئی،اقتصاد را به وضعیت بهینه هدایت می کند.

ب)برنامه ریزی دستوری:دراین برنامه ریزی،هدف های کمی مندرج در برنامه، راهنمایی اجباری بازیگران صحنه اقتصادی است که برای اولین بار در شوروی سابق مورد استفاده قرارگرفت.

ج)برنامه ریزی ارشادی:برنامه ریزی ارشادی که از جمله مدل ها ی غیر دستوری است،جهت حرکت کلی اقتصاد را مشخص می سازد و بخش خصوص را برای اجرای آن هدایت می کند و هماهنگی های لازم را بین سرمایه گذاری های دولتی و خصوصی به عمل در می آورد. (ثمری،ص 58)

از نظر جامعیت و بخشهای مشمول آن برنامه ریزی به جند سمت تقسیم بندی می شود (ثمری،ص 59)
- برنامه ریزی غیر جامع (دردوره اولیه برنامه ریزی ملی /درهمه کشورها /فقط چند صنعت راشامل می شود /درکشورهای درحال توسعه این برنامه هارایج است)

- برنامه ریزی جامع (بعد از جنگ حهانی دوم / در شوروی سابق و هلند وشامل کل کشور)

- برنامه ریزی بخشی (بین برنامه ریزی جامع وغیر جامع /برنامه های برای یک بخش خاص مانند برنامه کشاورزی)

- برنامه ریزی پروژه ای (برنامه ای که روش برنامه ای آن از پایین به بالا است برای تدوین پروژه های عمرانی بکار می رود)

برنامه ریزی از نظر طول دوره زمانی برنامه

برنامه ریزی سالانه:این برنامه با بودجه های سالانه هماهنگ است و اصولاًعملیاتی است

برنامه ریزی میان مدت:طول این برنامه 4تا6 سال است مثلاًبرنامه «مارشال» 4 ساله «کومکون»5 ساله وبرنامه «کلمبو»6 ساله بود

برنامه دراز مدت:این برنامه حدود 15تا20 سال است.هدف های برنامه دورنگر یا میان مدت است

برنامه ریزی میان مدت غلطان:این برنامه میان مدت است ولی در پایان هر سال تجدید نظر می شود.سال پایان یافته را کنار می گذاردو به جزئیات سال بعد می پردازد.وسالی جدید به خود اضافه می کند مثلاًبرنامه دوره 1378- 1374 در پایان سال 1374 به برنامه دوره 1375- 1379 تبدیل می شود (ثمری،ص 6)
تقسیم بندی های دیگری نیز برنامه ریزی شده است که از اهم آنها می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

الف- برنامه ریزی ملی

در برنامه ریزی ملی, برنامه ها و سیاست های توسعه ی اقتصادی و اجتماعی یک کشور و نحوه ی اجرای آن مشخص می گردد. برنامه ریزی ملی یا کشوری, هر چند سال یکبار (معمولاً هر 5 سال) برای کل کشور انجام گرفته و شامل کلیه ی سطوح برنامه ریزی کلی, برنامه ریزی بخشی و برنامه ریزی طرح ها می گردد.

ب- برنامه ریزی منطقه ای

در برنامه ریزی منطقه ای, سیاست های توسعه ی اقتصادی و اجتماعی یک منطقه (جزئی از کشور), یا چند منطقه و یا کل کشور در قالب چند منطقه, انجام می گیرد.

ج- برنامه ریزی شهری د- برنامه ریزی روستایی

سطوح برنامه ریزی آموزشی:

عده ای از مولفان سطوح برنامه ریزی را شامل: کلان , میانه ,خرد و موسسه می دانند.و برخی دیگر سطح فراکلان را به آنها اضافه می کنند

جری کافمن وجری هرمن در کتاب برنامه ریزی استراتژیک سه سطح برای برنامه ریزی پیشنهاد می کنند

(خرد – کلان و فراسوی کلان)

برنامه ریزی در سطح کلان: سازمان آموزشی , مدرسه , و یا نظام آموزشی

برنامه ریزی در سطح خرد: فرد یا گروههای کوچک مانند مدیریت مدرسه یا مربیان

برنامه ریزی در سطح فراسوی کلان:برنامه های بلند مدت یا میان مدت در سطح سازمان های بین المللی و منطقه ای ایسسکو

. انواع برنامه ریزی در آموزش و پرورش

1- طرح‌ریزى آموزش و پرورش

طرح‌ریزى آموزش و پرورش به تهیه برنامه‌ای اطلاق می شود: که هدفی کاملا مشخص و قابل اندازه گیری و ارزیابی داشته و محدوده زمانی اجرایی آنها معلوم باشد. همچنین منابع مالی و انسانی و فنی مورد استفاده در برنامه ریزی بطور مشخص تعیین شده باشد. طرح تهیه کتاب‌هاى درسی، طرح مبارزه با بى‌سوادی، طرح تربیت معلم فنى و حرفه‌ای، طرح تربیت مشاوران دورهٔ راهنمایى و غیره نمونه هایی از طرح های آموزش و پرورش می باشند. (ملکی،1390).

2- برنامه‌ریزى نیروى انسانى

برنامه‌ریزى نیروى انسانى شامل برنامه‌ریزى براى تربیت عموم کارکنان است، از کارگران نیمه ماهر و ماهر گرفته تا تکنسین‌ها، مهندسان، دکترها، معلمان و استادان و سایر متخصصان. برنامه‌ریزى نیروى انسانى مستقیماً با برنامه‌ریزى اقتصادى مربوط است؛ زیرا هدف آن تربیت افرادى است که باید چرخ‌هاى اقتصاد کشور را به حرکت درآورند. به‌طور کلی، برنامه‌ریزى نیروى انسانى بیشتر به آن جنبه آموزش و پرورش تکیه مى‌کند که به تربیت افراد براى دنیاى کار مى‌پردازد، و با ابعاد دیگر آموزش و پرورش از قبیل پرورش اجتماعی، فردى و هنری، مستقیماً سر و کار ندارد. (ملکی،1390).

3- برنامه ریزی درسی

برنامه ریزی درسی به یادگیری و طراحی عناصر و عوامل مختلف آنها مربوط می شود.فرایند یادگیری با عوامل گوناگون ارتباط دارد که هر یک از آنها در جریان و چگونگی یادگیری موثر است.استعدادها و تواناییهای فراگیرنده، محتوای برنامه درسی، نقش معلم، ارتباط متقابل دانش آموزان، فضای یادگیری و وسایل آموزشی هر کدام به نوعی در یادگیری موثر هستند. این عوامل باید به صورت یک مجموعه بهم پیوسته عمل کنند و هر عامل جزئی از کل محسوب شود.

مجموعه قواعد وضوابطی که به همه عوامل و عناصر یادگیری منطق و سازمان می دهد و به فعالیت های یادگیری نظم می بخشد برنامه درسی است. (ملکی،1390).

4- برنامه ریزی آموزشی

برنامه ریزی آموزشی کلیه ابعاد و ارکان آموزش و پرورش را در بر می گیرد و تمام انواع آموزش و پرورش چه اجتماعی، اقتصادی، فردی، ابتدایی، متوسطه یا عالی، رسمی یا غیر رسمی، چه توسط سازمان های آموزش و پرورش یا موءسسات و سازمان های دیگر، همه را شامل می شود. دامنه برنامه ریزی آموزشی از انواع دیگر برنامه ریزی در آموزش و پرورش وسیع تر است. وسعت و اهمیت برنامه ریزی آموزشی با تحلیل مختصر نظام آموزشی وضوح بیشتری پیدا می کند.برنامه ریزی آموزشی عبارت است از کاربرد روشهای تحلیلی در مورد هر یک از اجزاء نظام آموزشی و هدف آن استقرار یک نظام آموزشی کار آمد است. (ملکی،1390).
برنامه ریزی از نظر حیطه و دامنه عمل

1-برنامه های کلان:برنامه های معمولا جامع اند و باید در تمام کشور اجرا شوند.مانند:برنامه ریزی آموزش و پرورش ایران در بیست سال آینده

2-برنامه های خرد: برنامه ریزی ویژه اند که در سطح محلی و موسسه ای ایجاد می شوند.مانند برنامه ریزی دانشگاه مشهد

3-برنامه های ملی: برنامه هایی هستند که در تمام کشور اجرا می شود و ممکن است جنبه جامع داشته باشد.مانند برنامه های پنجساله آموزش و پرورش در کشور،یا ویژه مانند برنامه تربیت معلم در کشور

4-برنامه های محلی: برنامه هایی هستند که برای یک استان،شهرستان،یا تقسیمات دیگر تنظیم می شوند.یا جامع هستند مانند:برنامه آموزش وپرورش خراسان و یا ویژه مانند:تعلیمات فنی و حرفه ای

5-برنامه های جامع: برنامه هایی اند که تمام عوامل و عناصر و اجزای یک واحد آموزش و پرورش را در بر گیرد.یا ملی اند مانند:برنامه ریزی آموزش و پرورش ابتدایی کشور،یا آنکه در سطح ملی یا موسسه ای اند مانند:برنامه جامع دانشگاه تربیت معلم.

6-برنامه ریزی ویژه: به تهیه برنامه هایی می گویند که بخشهایی ویژه ای از آموزش و پرورش را در بر می گیرند مانند:برنامه ریزی ساختمانها و تاسیسات آموزشی

سه سطح برای هدفهای آموزش و پرورش مشخص ساخته اند

( Krathwohl and Payne کرات ول و پین)

- سطح ملی در سطح ملی، هدفهای آموزش و پرورش جنبه مقصود نهایی را دارند و به صورت کلی بیان می شوند.

- سطح دوره های رسمی آموزش و پرورش: در سطح دوره های رسمی، مثل دوره های دبستان، راهنمایی و دبیرستان و دانشگاه، هدفهای آموزشی مشخص تر و ملموس تر بیان می شود

- سطح درسی:در سطح درسی، هدف آموزشی به صورت بسیار دقیق مشخص می شود تا بتوان میزان پیشرفت و نتیجه آموزش را دقیقا ارزشیابی کرد.

انواع برنامه ریزی از دیدگاه مکانی

National planning برنامه ریزی ملی

Regional planning برنامه ریزی منطقه ای

Urban Planning برنامه ریزی شهری

Rural Planning برنامه ریزی روستایی

برنامه ریزی از نظر زمان:

1)برنامه کوتاه مدت(1تا5سال)

2)برنامه میان مدت(5تا10سال)

3)برنامه بلند مدت(10تا20 سال یا بیشتر) (مبانی برنامه ریزی آموزشی،فیوضات،ص38)

برنامه ریزی از نطر چگونگی عمل (مبانی برنامه ریزی آموزشی،فیوضات،یحیی)

1-برنامه ریزی متمرکز-الزامی

در کشور های سوسیالیستی معمول است / هدایت کلیه فعالیتهای جمعی تحت کنترل ونظارت هیأت حاکمه می باشدو طبق برنامه صورت می گیرد.بدین ترتیب برنامه ریزی وارد ساخت و و نهاد سیاسی کشورهاست.

2-برنامه ریزی ارشادی-ترغیبی

در کشور های غیر سوسیالیستی متداول /برنامه ریزی در این کشور ها جنبه ی نهاد ندارد.تمام فعالیت ها لزوماً از طرف هیأت حاکمه نظارت و هدایت نمی شود مثال در آمریکا به موجب قانون آ-پ جز مسئولیت ها و اختیارات ایالتی است.ودولت مرکزی آمریکا،به موجب قانون،مسولیت اجرایی در این زمینه ندارد.و هرایالت نیز این مسولیت ها را تقسیم می کنند /چگونگی کنترل و هدایت تعلیمات دانشگاهی ار ایالتی به ایالت دیگر تفاوت دارد.این نوع برنامه مستقل و پراکنده از نظر تسهیل نوآوری و پویایی فرهنگی دارد (حسن).مشکلاتی از جمله موجب شکاف کیفیت آموزشی بین بخش های غنی و فقیر و گاهی موقع در تعارض بین خط مشی ملی و نظر های محلی است.ولی بهر صورت دولت نمی تواند واحد های آ-پ راملزم کند که برنامه خاصی اجرا کند و ناچار است از راه ارشاد و ترغیب وارد شود

3-برنامه ریزی مشکل گشایی موردی

این نوع برنامه ریزی جامعیت ندارد،دور مدت نیست و تمام نظام آ-پ رادر ارتباط با بخش های دیگرتوسعه ملی را در نظر ندارد به صورت موردی و طرح های کم وبیش مستقل اجرا می شود /بیشتر در کشور های در حال توسعه متداول است.جنبه گره گشایی واز میان برداشتن موانع رادارد.برنامه آموزش و تعلیمات فنی و حرفه ای برای رفع کمبود افراد فنی و تکنسین – برنامه مقطعی برای کمبود معلم
آرتور جی. دیویس سطوح برنامه ریزی را به شرح ذیل طبقه بندی می کند

الف- برنامه ریزی نظامهای آموزشی در سطح ملی, ایالتی و استانی

ب – برنامه ریزی موسسه ای در مقیاسی وسیع , در سطح واحد های مربوط به مجتمع های آموزشی

ج – برنامه ریزی طرح یا پروژه

انواع برنامه ریزی و مواضع برنامه ریزی (ایکاف):

برنامه ریزی عملیاتی:

• -انتخاب وسیله ها برای رسیدن به هدف های کوتاه مدت (از پیش تعیین شده یاازبالا تحمیل شده یا بطور قرار دادی پذیرفته شده)

• این برنامه ریزی کوتاه مدت غیر فعالان (حال نگر ها)علی رغم نگرش منفی نسبت به برنامه ریزی بطور کلی در گیر برنامه ریزی عملیاتی هستند

• هدف این نوع برنامه ریزان حفظ وضع موجود وبایدوسیله انجام این کاررا انتخاب کنند.

برنامه ریزی تاکتیکی :

• انتخاب وسیله ها وهدف های کوتاه مدت برای رسیدن به هدف های میان مدت

• (تعیین شده یا تحمیل شده یا قراردادی پذیرفته شده)

• چنین برنامه ای را برنامه میان مدت هم می گویند.

• ارتجاعیون دست به کار برنامه ریزی تاکتیکی اند

  برنامه استراتژیک:

• انتخاب وسیله ها /انتخاب هدف های کوتاه مدت و بلند مدت

• آرمان ها در این برنامه یا تعیین شده اند یا توسط بالا دست ها تحمیل شده اندیا بطور قراردادی پذیرفته شده اند

• این برنامه ها بلند مدت هستند.

• فعالان دست به کار برنامه استراتژیک هستند.

• این گروه برنامه ریز ها دوراندیش تر از ارتجاعیون یا غیر فعالان هستند.

  برنامه ریزی هنجاری :

• مستلزم انتخاب صریح وسیله ها،هدفهای کوتاه مدت و بلندمدت و ایده آل هاست

• این برنامه ریزی به طور نامحدودی ادامه می یابد و افق مشخصی ندارد

• طرفداران گرایش تعاملی به برنامه ریزی هنجاری می پردازند

• آرمان در این برنامه ریزی نقش اصلی را برعهده دارند.

  نتیجه:

  این 4 نوع برنامه ریزی آشکارا به طور روز افزونی رواج می یابند.برنامه ریزی عملیاتی نه تنها کوتاه مدت ترین است بلکه به سیستم های فرعی کوچک سازمان نظر دارد و جداگانه به آن می پردازد

  برنامه ریزی تاکتیکی با چشم انداز میان مدت وبا تعامل میان سیستم های فرعی وارتباط متقابل آن با سازمان سرو کار دارد. برنامه ریزی استراتژیک بلند مدت تر است نه تنها روابط درونی،بلکه روابط میان سازمان ومحیطی که با آن در ارتباط مستقیم است و برآن مقداری تأثیر می گذارد رادربرمی گیرد.برنامه ریزی هنجاری به طور نامحدودی ادامه دارد با همه روابط درونی و بیرونی و با سازمان و محیط زمینه ی آن که هیچ تأثیری بر آن ندارد ولی از آن تأثیر می پذیرد سرو کار دارد

جمعبندی:

درباره ی سطوح برنامه ریزی بین صاحب نظران اختلاف نظر وجود دارد یکی از دلایل عدم توافق این است که تعریف نهادهای آموزشی در دوره های تحصیل و در کشورهای مختلف یکسان نیست و گستره ی فعالیت های این نهادها با هم متفاوت است

به دلیل سرعت تغییرات بیشتر،عدم اطمینان نسبت به آینده،آشفتگی و سایر

ویژه گی ها ضرورت تدوین چشم اندازها و برنامه های بلند مدت و میان مدت را افزون تر کرده است.

در چند دهه اخیر،تحولات و تغییرات سریع فناوری نشان می دهد که برنامه ریزی های آموزشی بلند مدت از کارایی کمتری برخوردار بوده است.(مشایخ،1393،ص 75)

مراحل برنامه ریزی از دیدگاه های متفاوت

فرایند های برنامه ریزی:

رالف تایلر در کتاب خود تحت عنوان اصول اساسی برنامه آموزشی و درسی برای برنامه ریزی چهار مرحله قائل است.

• تعیین اهداف

• انتخاب تجارب یادگیری

• گسترش فرآیندتدریس

• ارزشیابی برنامه آموزش (تایلر , 1376 , ص 8)
  سیروس منظور نیز در برنامه ریزی آموزش و پرورش 5مرحله را تشخیص می دهد

  1)مرحله تدوین فعالیت ها(تعیین و تعریف هدف های آموزش و پرورش)

  2تعیین استراتژی (شناخت مشکلات و امکانات،تعیین اولویت ها و ایجاد تعادل بین نظام آموزشی و نیازندی ها وامکانات ملی و..)

  3)مرحله تدوین برنامه(جنبه فنی برنامه ریزی)/ 4)مرحله اجرا

  5)مرحله ارزشیابی و پژوهش(مبانی برنامه ریزی آموزشی،فیوضات،ص117)

  درتعریفی دیگر فرآیند نظام برنامه ریزی آموزشی شامل موارد زیر است

  تدوین برنامه /تلفیق برنامه /تصویب برنامه /نحوه اجرا و چگونگی ارزشیابی برنامه(تقی پور ظهیر , 1372 , ص 17)

ونتلینگ (1996) نیز فرآیند آموزش را متشکل از سه جزء اصلی:

برنامه ریزی: تعیین اهداف و چگونگی دستیابی به آنها

اجرا: انجام عملیات ضروری جهت دستبابی به اهداف

ارزشیابی بررسی میزان موفقیت برنامه در دستیابی به اهداف میداند. او در این مدل نیاز سنجی را جزئی از برنامه ریزی تلقی می نماید (ونتلینگ , 1995 , ص 24)

سانی استوت (1993) و مارتاریوس (1996) و جاکوبی بامروف

مراحل کارکرد آموزش را به شرح زیر بیان کرده اند.

تعیین نیازهای آموزشی: ریشه مشکلات چیست؟ آیا مشکلات آموزشی است؟

برنامه ریزی آموزشی: طراحی نحوه حل مساله و یا مشکل به وسیله کارآموزان.

اجرا: ایجاد دانش , مهارت ویا نوع رفتار لازم درکارکنان.

ارزشیابی: ارزشیابی اثرات دوره و عملکرد کارآموزان به ویژه در محیط واقعی کار(به نقل از عباس زادگان وترک زاده , 1379,ص 43

مدل T. D. L. B ((training and developmet lead body

هیات هادی آموزش و بهسازی انگلستان (1992) که یک سازمان سیاست گذار دولتی در زمینه های فعالیتهای آموزش و بهسازی است، مدل استانداردی برای آموزش و بهسازی کارکنان ارائه نموده است.

در این مدل مراحل چرخه آموزش وبهسازی بیانگر حوزه های فرعی و فعالیت های هر یک مطرح شده که به زعم حوزه های T. D. L. B شایستگی و مهارتی است که آموزش وآموزشگران باید از آن برخوردار باشند.

این الگو یک مرحله مهم را به مراحل اصلی آموزش و بهسازی افزوده است., این مرحله پشتیبانی های اطلاعاتی وعملیاتی است که نقش بسیار مهمی در پیشرفت روال کار و سطح آموزش و بهسازی در سازمان دارد.

الف – شناسایی نیازهای آموزش و بهسازی:

شناسایی الزامات سازمانی /شناسایی نیازهای یادگیری افراد و گروهها

ب – طرح ریزی استراتژیها و برنامه های آموزش و بهسازی

طراحی استراتژیها و برنامه های آموزش و بهسازی در سطح سازمان

طراحی استراتژی برای کمک به افراد و گروهها

شناسایی الزامات سازمانی /شناسایی نیازهای یادگیری افراد وگروهها

طراحی و تولید مواد آموزشی برای یادگیرنده

ج – ارائه فرصتهای یادگیری , منابع و پشتیبانی

اکتساب و تخصیص منابع برای اجرای طرحهای آموزش و بهسازی

ارائه فرصت های یادگیری و پشتیبانی لازم برای توانمند کردن افراد و گروه ها در رسیدن به اهدافشان

د – ارزشیابی اثربخشی آموزش

ارزشیابی اثربخشی آموزش و بهسازی

ارزشیابی موفقیت فرد و گروه بر اساس اهداف تعیین شده

ارزشیابی موفقیت با توجه به گواهی عمومی

ه – پشتیبانی آموزش و بهسازی

تلاش ومشارکت برای پیشرفت آموزش و بهسازی

ارائه خدمات لازم برای پشتیبانی عملیات آموزش و بهسازی (عباس زادگان , 1379, ص 14)

مدل پارکر

1- تشخیص نیازهای آموزشی/2- تعیین اهداف آموزشی / 3- طراحی برنامه های آموزشی/4- طراحی و انتخاب روشهای/ ارزشیابی روشهای آموزش5- روند طراحی / 6- اندازه گیری نتایج / 7- هدایت و رهبری

مراحل برنامه ریزی آموزشی از دید گاه مالان

مالان برنامه ریزی آموزشی را مجموعه ای نظامند از فرایند های فنی،عقلانی و اجتماعی توصیف کرده است

1- تشخیص موقعیت یک نظام آموزشی ونتایج آن 2- تعیین هدف 3- سیاستگذاری 4- برآورد منابع مورد نیاز 5- انتخاب شاخص ها 6- مشارکت گروهها 7-تأمین لوازم ساختاری و اداری8- تعیین و تعریف هدف عملیاتی و اجرایی و..

9- نظارت بر عملیات و ارزشیابی و بازنگری

گروه کارشناسان سازمان ملل مراحل برنامه ریزی توسعه را در 5 مرحله بیان می کنند

1- استنباط شخصی از فرایند توسعه 2- ارزیابی راههای مختلف توسعه 3- راهبرد توسعه 4- اجرای برنامه 5-ارزشیابی پس از اجرا

مرحله ی اول تبیین وضع موجود نظام آموزشی

(گردآوری اطلاعات همراه با تجزیه و تحلیل داده ها)

مرحله ی دوم تدوین برنامه های آموزشی

(با توجه به چشم اندازهای بلند مدت اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی)

مرحله ی سوم تصویب و اجرای برنامه ی آموزشی

برنامه ریزی از دیدگاه ایکاف به 5 مرحله تقسم شده است:

مرحله اول،نظم بخشیدن به آشفتگی: سیستم تهدید ها و فرصت هایی که سازمان در برابر دارد.

مرحله دوم،برنامه ریزی هدف ها: تأکید برهدفهایی که باید پیگیری شوند.در این مرحله ار برنامه ریزی است که یک آینده دلخواه طراحی می شود.

مرحله سوم، برنامه ریزی وسیله ها:انتخاب یا خلق وسیله ای برای رسیدن به هدف ها در این مرحله ی برنامه ریزی است که راههای تخمین و برآورد آینده ی دلخواه کشف می شود.

مرحله چهارم، برنامه ریزی منابع: تعیین منابع لازم و زمان نیاز و چگونگی بدست آوردن منابعی که در دسترس نمی باشند.

مرحله پنجم،اجرا و کنترل: تعین نوع،زمان و مکان فعالیت هر کس و چگونگی کنترل اجرا و پیآمدهای آن،یعنی نگه داشتن آن در مسیر درست.(ایکاف،ص 87).

نتایج بررسی فرایندها:

بنابراین , با توجه به مدلهای گوناگون ارائه شده درباره مراحل و فرایند های آموزش درسازمان , فرایندی را که در سازمانهای مختلف تقریبا همه گیر است وجامعیت دارد واجرا می شود به قرار ذیل است:

الف: تشخیص نیاز ب: تدوین اهداف ج: تعیین محتوای مورد نیاز برنامه آموزشی د: انتخاب روشها

د: اجرای برنامه ه: ارزشیابی برنامه و بازنگری

جمعبندی: تمامی فرایندها با نیاز سنجی و تعین اهداف آغاز گردیده است.

فرایند ها با تعیین اولویت ها آغاز و با ارزشیابی وبه بازنگری ختم می گردند.

اجرای برنامه ها با توجه به نوع برنامه،طول زمان،گستره جغرافیایی و نوع سازمان و اهداف متفاوت می باشد.

اکثر این روش های و فرایند های برنامه ریزی سنتی هستند یعنی برنامه ریزان حرفه ای برای دیگران انجتم می دهند مشارکت مستقیم ذی نفعان و ذیربطان و همه کسانی که تأثیر برنامه هستند (در تعیین /اجرا و ارشیابی) دخالت کامل ندارند (نیازمند برنامه ریزی تعاملی هست).

مراحل و فرایند های برنامه ریزی متعدد باید با توجه به مناسب و نامناسب بودن مورد ارزیابی و استفاده قرار گیرد نه بد و خوب بودن و...

با توجه به عدم قطعیت و پیپیدگی و عدم اطمینان و عصر تضادهای تناقض ها اصل انعطاف پذیری در برنامه و فرایند برنامه ریزی باید مد نظر قرار گیرد.

طبق نظر کافمن در برنامه ریزی آموزشی باید از هردودیدگاه واکنشی (حفظ و قبول وضعیت موجود) و فراکنشی (افق ها و پاسخ های نو-وضعیت مطلوب) استفاده کرد.

منابع:

– تایلر،رالف«اصول اساسی برنامه ریزی درسی و آموزشی» ترجمه تقی پور ظهیر، انتشارات آگاه، تهران، 1369

– تقی پور ظهیر، علی، «مقدمه ای بر برنامه ریزی درسی و آموزشی» انتشارات آگاه، تهران، 1370

– عباس زادگان، سید محمد، ترک زاده، جعفر «نیاز سنجی آموزشی در سازمان ها» شرکت سهامی انتشار، تهران، 1379

مشایخ،فریده.«دیدگاهای نو در برنامه ریزی آموزشی،انتشارات سمت،تهران 1393

– ونتلینگ، تیم ال «برنامه ریزی آموزشی اثر بخش» ترجمه محمد چیذری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران 1376

- ثمری،عیسی. «مبانی نظری توسعه آموزش عالی و سیستم دانشگاه» تهران،انتشارات آفاق کلام (1394)